Popiół i diament

Maj 1945 roku, pierwszy dzień po zakończeniu wojny. Młody żołnierz AK, Maciek Chełmicki (Zbigniew Cybulski), i jego koledzy dostają rozkaz zlikwidowania wizytującego miasto sekretarza PPR, Szczuki (Wacław Zastrzeżyński). W zasadzce, którą organizują na sekretarza, giną przypadkowi ludzie, a Szczuka bezpiecznie dociera do celu. Wieczorem w miejscowym hotelu trwają przygotowania do uroczystego bankietu z okazji zakończenia wojny. Maciek i jego przyjaciel, Andrzej (Adam Pawlikowski), wspominają w barze poległych towarzyszy broni. Chełmicki poznaje tam barmankę, Krystynę (Ewa Krzyżewska), z którą spędzi wkrótce noc. Wcześniej Andrzej przekazuje mu jednak ponowny rozkaz zabicia Szczuki. Przyjaciele mają świadomość absurdu sytuacji, jednak wierność przysiędze i obowiązek podporządkowania się decyzjom przełożonych przeważają szalę. Jakiś czas później, kiedy Maciek przygotowuje się do akcji, w jego pokoju zjawia się Krystyna. Chełmicki obiecuje barmance, że zerwie z konspiracją i rozpocznie z nią normalne życie. Najpierw musi jednak wykonać zadanie. Najważniejsze dzieło filmowe, podsumowujące postawę Polaków w okresie tworzenia się władzy komunistycznej. Film powstał na motywach powieści Jerzego Andrzejewskiego pod tym samym tytułem. Otrzymał kilka polskich i zagranicznych nagród. W 1959 roku został wyróżniony Złotą Kaczką, nagrodą miesięcznika "Film". Doceniono go również podczas MFF w Wenecji, przyznając twórcom nagrodę FIPRESCI, a także m.in. na festiwalu w Vancouver. Obraz Andrzeja Wajdy otrzymał również kilka wyróżnień od zagranicznych stowarzyszeń krytyków filmowych, m.in. z Kanady, Czechosłowacji i RFN. Za rolę Krystyny Ewę Krzyżewską uhonorowano Kryształową Gwiazdą - Nagrodą Francuskiej Akademii Filmowej.